روده بزرگ

هر کدام از قسمت‌های روده بزرگ چه مشخصاتی دارند و چگونه از هم قابل تشخیص هستند؟ در مورد عروق خونی و لنفاوی و اعصاب موجود در روده بزرگ، چه اطلاعاتی دارید؟ با مطالعه این مطلب، بر اطلاعات خود در زمینه روده بزرگ بیفزایید.

روده بزرگ به طول 1.4 تا 1.8 متر، از انتهای روده باریک شروع و به مجرای مقعد ختم می‌گردد. چین‌های مقعدی و پرز در روده بزرگ دیده نمی‌شوند. ابتدای روده بزرگ که در ارتباط با ایلئوم قرار دارد سکوم (Cecum) یا روده کور نامیده می‌شود. قسمتی از روده بزرگ که بین سکوم و آنال‌کانال می‌باشد کولون نیز نامیده می‌شود.

سکوم و آپاندیس

سکوم قسمت ابتدایی روده بزرگ است که زائده آپاندیس به قسمت بن بست آن متصل می‌شود. آپاندیس زائده انگشت مانندی است به طول 10 - 5 سانتیمتر و قطر متوسط 0.8 سانتیمتر که با افزایش سن، قطر آن کاهش می‌یابد. دیواره آپاندیس مرکب از 4 لایه‌ای است که در سایر قسمت‌های لوله گوارش یافت می‌شود. مخاط آپاندیس شبیه روده بزرگ، فاقد پرز و چین و حاوی غدد لوله‌ای مستقیم است. اپیتلیوم پوشاننده آن شامل سلول‌های جذب کننده و جامی است.

کولون

وظیفه اصلی کولون جذب آب و املاح است که در نتیجه آن مواد هضم نشده وارده از روده باریک به کولون، از حالت مایع به حالت جامد در آمده و مدفوع (feces) نامیده می‌شود. با توجه به عملکرد روده بزرگ که در اصل هدایت مواد هضم نشده به خارج از بدن است، روده بزرگ فاقد چین و پرز است.

کولون شامل قسمت‌های زیر می‌باشد:

کولون صعودی:

این کولون دنباله روده کور می‌باشد که در طرف راست شکم روی جدار خلفی آن تا زیر کبد بالا رفته و از آنجا با زاویه تقریباً قائمه به سمت چپ پیچ خورده، کولون عرضی را تشکیل می‌دهد.

کولون عرضی:

زیر معده قرار دارد و کاملاً از پرده صفاق پوشیده شده؛ متحرک است و به واسطه بند مخصوص خود که دو قشر پرده صفاق باشد، به سطح خلفی شکم متصل می‌شود. علاوه بر این، این پرده، کولون عرضی را به انحنای بزرگ معده، مربوط می‌سازد.

کولون نزولی:

کولون عرضی در زیر طحال با یک زاویه حاد به سمت پایین آمده و کولون نزولی را تشکیل می‌دهد.

کولون خاصره لگنی یا سیگموئید:

دنباله کولون نزولی، کولون خاصره لگنی است که در حفره خاصره سمت چپ قرار دارد، سپس داخل لگن کوچک شده و به روده مستقیم، منتهی می‌شود. کولون خاصره لگنی از پرده صفاق کاملاً پوشیده شده، دارای بند مخصوص و حرکات آزاد است. در این قسمت، روده کلفت‌تر می‌شود، زیرا مدفوع در آن جمع می‌شود تا موقع تخلیه فرا رسد.

سلول‌های موجود در لایه مخاطی کولون موکوس ترشح می‌کنند تا با لغزنده ساختن سطح مخاط به دفع مواد هضم نشده کمک کنند.

روده مستقیم

روده مستقیم دنباله کولون خاصره لگنی و قسمت انتهایی روده کلفت است. طول آن 12 تا 15 سانتیمتر می‌باشد. روده مستقیم که در حفره لگن قرار دارد، در مرد عقب مثانه و پروستات و در زن عقب رحم و مهبل بوده و فقط ثلث فوقانی آن از پرده صفاق پوشیده شده است. پرده صفاق در مردان بین روده مستقیم و سطح فوقانی مثانه، بن بستی به نام بن بست دوگلاس ایجاد می‌کند. در زنان این بن بست بین روده مستقیم و رحم قرار دارد. بن بست دوگلاس، پایین‌ترین نقطه فضای درونی شکم است. روده مستقیم در گودی استخوان خاجی قرار دارد و لذا قدری به عقب خمیده است.

مجرای مقعدی

قسمت تحتانی روده مستقیم به مجرای مقعدی ختم می‌شود. این مجرا لوله‌ای به طول 3 سانتیمتر است که تنگ و باریک می‌باشد. عضله تنگ کننده مقعد، سوراخ مقعد را می‌بندد. زیر مخاط مجرای مقعدی سیاهرگ‌های بسیاری وجود دارد و فراخ نشدن این سیاهرگ‌ها موجب پیدایش بیماری بواسیر می‌شود.

عروق خونی

رگ‌های خونی تغذیه کننده روده با عبور از طبقه عضلانی به زیر مخاط رسیده و شبکه عروق بزرگی را به وجود می‌آورند که انشعابات آن به آستر محور پرزهای در روده باریک، نفوذ می‌نماید.

شریانچه‌های انتهایی، پس از تشکیل شبکه مویرگی در درون پرزها به وریدچه‌ها، منتهی می‌شوند که وریدچه‌ها نیز به ورید زیر مخاطی و آن‌ها نیز پس از ترک روده به ورید جمع آوری کننده مزانتری تخلیه می‌گردند.

این وریدها نیز به هم پیوسته، ورید باب را می‌ سازند که مواد جذب شده را به کبد می‌رساند. چون همه مواد جذب شده از روده (غیر از چربی‌ها) به کبد منتقل می‌شوند، داروهایی که در کبد متابولیزه می‌شوند، نباید به طریق خوراکی مصرف شوند.

عروق لنفی روده

عروق لنفی به صورت بن بست از رأس پرزها شروع و مجرای شیری نامیده می‌شوند. این رگ‌ها شبکه مخاطی را تشکیل داده و سپس به لنفاتیک های زیر مخاط می‌ریزند. رگ‌های لنفی زیر مخاطی، پس از عبور از عقده‌های لنفی مسیر، توسط مجرای توراسیک به سیستم وریدی تخلیه می‌شوند. بنابراین مواد حمل شده از طریق رگ‌های لنفی وارد کبد نمی‌شوند.

اعصاب

• عصب گیری لوله گوارش توسط سیستم عصبی اتونوم انجام می‌گیرد که خود به دو قسمت داخلی (Intrinsic) و خارجی (extrinsic) تقسیم می‌گردد. قسمت داخلی که به سیستم عصبی روده‌ای نیز موسوم است، مرکب از نورون های حسی، نورون های رابط و نورون های حرکتی است که بدون ارتباط با سیستم عصبی مرکزی و به طور رفلکس، عمل می‌نماید. بدین ترتیب که تحریکات ناشی از ترکیب مواد غذایی (تحریکات شیمیایی) یا اتساع روده در اثر تجمع مواد (اتساع مکانیکی) به شبکه‌های مایسنر، منتقل شده و نورون های حرکتی آن‌ها، سبب ترشح سلول‌های اپیتلیال، انقباض عضلات و تحریک حرکات روده می‌شوند.

• سیستم عصبی روده‌ای از طریق کنترل حرکات پریستالتیک، جا به ‌جایی مواد غذایی و تخلیه روده‌ها را امکان پذیر می‌سازد. به طوری که اختلال در عملکرد این سیستم، تخلیه روده‌ها را مشکل می‌سازد و نمونه آن بیماری هیرشسپرونگ می‌باشد. در این بیماری قسمتی از روده‌ها (معمولاً روده بزرگ) فاقد سیستم عصبی داخلی است و در نتیجه به علت عدم اتساع قسمت مبتلا، دفع مواد هضم نشده، امکان پذیر نیست.

• بخش خارجی اعصاب روده‌ای، شامل اعصاب آدرنرژیک سمپاتیک و اعصاب کولینرژیک پاراسمپاتیک می‌باشد که اولی مهار کننده و دومی محرک عضلات صاف جداره لوله گوارش است. سیستم عصبی خارجی در ارتباط با سیستم عصبی داخلی روده می‌باشد، طوری که استرس‌های شدید می‌توانند از طریق تحریک حرکات روده باعث پیدایش اسهال روانی گردند. با وجود این، قطع سیستم عصبی خارجی، اختلالی در عملکرد روده و حرکات پریستالتیک آن ایجاد نمی‌کند.

مرتهیه: مرتضی عرفانیان